مفهوم بیوچار
بیوچار (biochar) یا زغال زیستی یکی از مفاهیمی است که هنگام مطالعه در مورد خاک مرغوب برای کشاورزی به آن برمیخورید. در واقع بیوچار زغال معمولی نیست بلکه زغالی است که در شرایط سوخت ناقص چوب یعنی سوختن خرده های چوب در محیط با اکسیژن کم به دست می آید . بیوچار واجد صفات فیزیکی خاصی ست که ساختمانش دارای خلل و فرج بسیار است و میتواند محیط مساعدی برای نگهداری آب و رطوبت و مناسب برای زندگی و رشد و تکثیر میکرب ها باکتری ها و قارچ های مفید برای تهیه غذای گیاهان باشد.
البته قبل از شرح و تعریف بیشتر بیوچار، باید به مشخصات خاک مطلوب برای رشد گیاه بپردازیم و سپس نقش بیوچار رادر این مقوله بیان کنیم . در این قسمت تلاش کردیم به سوالات زیر پاسخ دهیم: اهمیت خاک و غنی سازی خاک به روش های طبیعی در کاشت وپرورش گیاهان چیست؟
خاک و کشت و کار به روش طبیعی چه آثار مفید زیست محیطی می تواند داشته باشد؟
خاک طبیعی عاری از مواد شیمیایی چه فوایدی برای رشد و تغذیه سالم گیاهان دارد؟
نحوه غنی کردن خاک با بیوچار و کاربردش در کشاورزی ارگانیک چیست؟
مقدمه ای بر زیست بوم
ما و هر موجود زنده ای برای تامین انرژی به غذا نیاز داریم. انرژی برای چه به کار می آید؟ برای رشد، کار فکری، کار بدنی و تولید مثل. غذا از چه چیزی و در کجا تامین می شود؟ غذای انسان از گوشت ، گیاه و یا ترکیب گوشت و گیاه معمولا در آشپزخانه و غذای حیوانات از گوشت یا گیاه یا ترکیب گوشت و گیاه و در طبیعت و از طریق شکار و یا غذارسانی از طریق انسان ها به آن ها در محیط های بسته به دست می آید.
غذای گیاهان در طبیعت از خاک و بعضی در محیط کشت مصنوعی از آب و و از طریق ریشه تامین میشود. آشپزخانه بیشتر گیاهان خاک است و گیاهان غذای اصلی همه موجودات زنده ای هستند که ما می شناسیم.
انسان ها گوشتخوار و گیاهخواراند ، حیوانات یا مستقیم از گیاه تغذیه می کنند یا اینکه حیوانات گوشتخوار از گوشت حیواناتی که گیاه خورده اند تغذیه می کنند. اشپزخانه حیوانات و انسان ها برای ما آشناست ولی آشپزخانه گیاهان کجاست؟همانطور که پیشتر گفتیم، ما انسان ها کمتر به اهمیت و شناخت خاک توجه داریم و به همین دلیل ما اینجا به ماهیت این آشپزخانه و طرز کار آن برای تغذیه گیاه وارد می پردازیم.
تعریف خاک
وقتی به کتاب ها رجوع می کنیم، خاک عبارتست از مواد معدنی طبیعی با اندازه های مختلف که در طبیعت از تجزیه و فرسایش سنگهای پوسته زمین که بیشتر در سطح زمین وجود دارد، تشکیل میشود.
حدود 4.5 میلیار سال طول کشیده که از سنگ های سخت پوسته زمین در اثر عوامل مختلف این مواد ریز و درشت که همه از مواد معدنی مثل سیلیس و آلومینیوم و آهن و نیکل و … که به صورت ترکیبات شیمیایی متفاوت در طبیعت و در دانه های سنگی وجود دارد، به وجود آمده اند .
سنگ های دارای ریزترین دانه را که در آب حالت خمیری و پلاستیکی پیدا می کنند رس و دانه های درشت تر را که کمی زبر هستند سیلت و دانه های درشت تر را ماسه و ماسه درشت را شن می نامند. البته خاک با دانه های درشت تر قلوه سنگ، پاره سنگ و تخته سنگ و … نام دارند که دیگر نمی شود نام آنها را خاک گذاشت و در دسته تخته سنگ ها قرار می گیرند.
پس خاکی که تقریبا تمام گیاهان در آن می رویند و آشپزخانه و محل تهیه غذای گیاه است حاوی رس، سیلت، شن و ماسه است که در طبیعت بیشتر به صورت آمیخته به یکدیگر وجود دارند و مملواز ماده های شیمیایی ساده یا پیچیده هستند که اکثر آن ها قابل جذب برای گیاه نیست. اگرچه همه محتویات این مواد زیاد مورد مصرف گیاه قرار نمی گیرد، برای رشد و ثمردهی گیاه موثرو گاهی حیاتی است.
البته خاک نقش دیگری هم برای گیاه دارد و آن در خود نگه داشتن ریشه گیاه و پایداری اندام های هوایی آن در زمین است.
پس تا اینجا فهمیدیم ادامه حیات و به اصطلاح محل اصلی بنزین گیری گیاهان که خودشان مهم ترین عامل ارائه حیات موجودات در روی کره زمین هستند، خاک است. دریافتیم خاک سه نقش اساسی در رشد تندرستی و ثمردهی گیاه دارد: استوار نگه داشتن اندام های هوایی گیاه، رساندن عناصر معدنی لازم از طریق مواد معدنی موجود در آن و همچنین جایگاه اصلی پخت و پز غذای گیاه.
گیاه و تغذیه
اندام گیاه مانند هر موجود زنده ای از تعداد بیشماری سلول تشکیل شده است که هر کدام از این اندام ها به غذای خاصی برای تولید و ادامه حیات خود نیاز دارند که زیاد مورد بحث ما در اینجا نیست ولی بیشترین عناصری که این بافت ها و ترکیب شیمیایی ساختمان گیاه را تشکیل می دهد کربن، هیدروژن و اکسیژن است که از آب، هوا و نور خورشید تامین می شود و 96 درصد گیاه را تشکیل می دهد که بیشتر در برگ گیاه تولید شده و توسط آوند ها به ریشه گیاه می رود و در خاک یا همان آشپزخانه وارد می شود . آیا این سه عنصر برای پخت غذایی که میخواهد رشد، سلامت و سرسبزی خوبی به گیاه بدهد کافی است؟
البته شرط لازم است ولی کافی نیست. مواد ریز مغذی دیگری مثل نیتروژن، فسفر، پتاسیم، منیزیم، کلسیم، گوگرد، آهن، روی، مس، منیزیم، بر و مولیبدن هم باید به آن ها اضافه شود.
هر گیاهی احتیاجات خاص خودش را به این مواد دارد تا به رشد کامل برسد ولی این عناصر آزاد نیستند و در خاک اسیر ترکیبات معدنی متفاوتند.
مواد مغذی مورد نیاز خاک
چه عاملی دستور غذایی خاص مورد نیاز هر گیاه را به آشپزخانه که همان خاک است، می دهد؟ این هسته سلول و ژن هایی هستند که به روش های خودشان (شیمیایی و الکترو شیمیایی) به آشپز یا آشپز ها می گویند باب میل آن ها چیست ولی سوال اینجاست که در خاک مرده چه آشپزهایی دست اندر کارند؟
ساکنین زیرخاک
در طبیعت و در خاک میلیون ها میکروب و باکتری وجود دارند که زنده هستند ولی زندگی فعال و پویایی ندارند ولی اگر در محیط مساعد و مرطوبی قرار بگیرند، شروع به تکثیر و رشد می کنند و از ریز موجودات دیگر یا شکار هم نوعان خودشان جمعیت آنها بیشتر و بیشتر می شود و به میلیاردها عدد می رسد و موجودات ریز دیگری مثل جلبک ها و قارچ ها آن ها را شکار کرده و تنوع پیدا می کنند. این موجودات زیست بوم مناسبی را تشکیل می دهند که از تاثیر و وجود آن ها و ترشح بعضی آنزیم ها مواد معدنی موجود در خاک تجزیه می شود وعناصر زیادی در محیط فراهم می شود که چرخه ای زیستی را ایجاد می کند. البته عوامل زیستی خارجی مثل حیوانات دیگ
ری که در سطح بیرونی خاک زندگی می کنند هم به شکلی در آن سهیم هستند. به این صورت که از بقایا و فضولات آن ها و افتادن آن ها در خاک میکروب ها، باکتری ها و انگل های مفید دیگری محیط داخلی خاک را غنی می کند.
میکروب و باکتری موجود در خاک
دخالت به شیوه طبیعت
همه این مقدمات را ذکر کردیم برای اینکه بدانیم طبیعت را اگر به حال خود بگذاریم و کمتر در آن دخالت کنیم یا به زبانی “به روش خودش” در آن دخالت کنیم، خاک زمین ما به این روز که اکنون در آن هستیم نمی افتد. سم و کود های شیمیایی، کندن و شخم زدن عمیق خاک و پیامدهای منفی صنعتی شدن و افزایش جمعیت، این چرخه طبیعی را به هم زده و در آستانه نابودی قرار داده اند.
جنگل ها و مراتع طبیعی در طول میلیون ها سال بوجود آمده اند و شرایط طبیعی خاک و آب و زمین باعث پوشانیده شدن زمین با هکتار ها گیاه سبز و شده بود ولی سالها دخالت بشر در طبیعت رو به نابودی رفته اند. ساخت و ساز های بی رویه و رها کردن زباله پلاستیکی و (زباله زیست تخریب ناپذیر ) طبیعت را به هم زد که حتی امکان زیست بشر هم در اثر این تغییرات و دخالت های نادرست دارد کم کم از بین می رود. آب وهوای زمین گرم می شود، سیل ها و طوفان ها و خشکسالی و غیره سطح زمین را فرا گرفته، آب در یا ها در اثر گرم شدن زمین و ذوب شدن یخچال ها بالا می آید و شهر های ساحلی را زیر خود می گیرد، جنگلها و مرغزارهای سرسبز خشک می شود. دچار آتشسوزی می شوند و در طول زمان تخریب ها ادامه دارد.
ولی الان چه باید کرد و چرا باید با شتاب این اشتباهات را تصحیح کرد تا نسل های بعدی زیستشان در خطر نیافتد و طبیعت و خاک و زمین حالشان بهتر شود.
ما در اینجا به احیای زیست بوم خاک و چگونگی سرعت دادن به بهبود حال آن می پردازیم. نگاه ما این است که باید به روش های غنی سازی خاک و متناسب کردن آن برای زیست گیاهان که غذای اصلی ما و دیگر موجودات است بپردازیم آن هم به روش طبیعت که جنگل و چمنزارها و مرغزارها را می سازد و به روش پدران ما که از طبیعت درس می گرفتند. البته ابن دیدگاه باید عامل کثرت جمعیت و زاد و ولد روی زمین و واقعیت های فرهنگی و عادتی انسان ها را در نظر بگیرد.
این ملاحظات ما را وادار می کند به روش های علمی درست و منطبق با مزاج طبیعت شروع کنیم.
بازیافت به روش طبیعت
علم روز به ما می گوید که بخشی از زباله های تولیدی انسان ها و باقیمانده های ناشی از تولید جانوران و بسیاری از موادی که دور ریخته می شود می توانند به عنوان مواد مغذی برای گیاه، به طریقی به خاک بر گردند. یک روش آن تهیه کمپوست از بخشی از این زباله ها و دور ریز هاست. هم اینگونه زباله ها را بی هدف در زمین نریخته یا دفن نکرده ایم و هم از این محدودیت برای ساختن خاک غنی تر فرصت ایجاد کرده و بسیاری از هزینه های اضافی و مضر را در جامعه صرفه جویی کرده و ارزش افزوده ایجاد کرده ایم. البته این محصول کمپوست نام دارد و قابل بهبود و بخشی بیشتر است که در ادامه به آن و مطالبی دیگر می پردازیم
